واکاوی عناصر فرهنگ و ادبیات عامه در رمان «سیدات القمر» اثر جوخه الحارثي

نوع المستند : مقاله پژوهشی

المؤلفون

1 استادیار زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیّات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیّات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

المستخلص

پژوهش در فرهنگ و ادبیات عامه، دریچه‌‌ای تازه به دنیای مطالعات میان‌رشته‌ای مثل مردم‌شناسی و ادب‌پژوهی می‌گشاید تا ضمن آشنایی با آیین‌ها و سنت‌های کهن، از این میراث ارزشمند در راستای بهبود زندگی، تقویت عواطف و حس جمعی بشر بهره گیریم. ادبیات عامه چون آیینه‌ای است که از رهگذر ضرب المثل‌ها، قصه‌ها، اساطیر، ترانه‌ها و آداب آن می‌توان ویژگی‌های یک ملت و پیشینه‌ آن را شناخت. رمان سیدات‌القمر اثر نویسنده عمانی، جوخه الحارثی(1978م)، با نمایاندن عناصر فرهنگ عمانی، برگردان تاریخیِ سه نسل از خانواده‌های عمانی را نشان می‌دهد. این رمان با ترجمه انگلیسی مریلین بوث آمریکایی(1955م) ضمن دریافت جایزه‌ من‌بوکر بین‌المللی (2019م)، نشانگر دنیایی در حال گذر از سنت به مدرنیته است که در آن شخصیت‌ها دچار دوگانگی و آسیب‌های فرهنگی و اجتماعی شده‌اند. در سیدات القمر، یک خانواده مرفه عمانی هستند که از اعضای آن انتظار می‌رود، روش‌های سنتی را با اندکی پذیرش اصلاح رفتار اجتماعی، حفظ کنند؛ اما این خانواده در تلاش است، تأثیرات تغییرات اجتماعی را کنترل کند. پژوهش حاضر کوشیده است تا با روشی توصیفی- تحلیلی، علاوه بر معرفی عناصر فرهنگ عامه عمانی، به بررسی کارکردهای آن و اهداف نویسنده بپردازد. از این منظر با نشان دادن غنای فرهنگی و اصالت سنت‌های عمانی، قرابت آن را با دنیای عرب، هند و ایران نشان دهد. یافته‌ها نشان می-دهد الحارثی با کاربست عناصر فرهنگ و ادبیات عامه، مفاهیمی همچون استعمارستیزی، بیان مسائل دنیای زنان با نگرش‌های فمینیستی، بحران هویت، نظام ارباب ـ برده‌ای، مهاجرت، گرایش به مدرنیته، سنت‌های اصیل عمانی و سرمایه‌های فرهنگی جامعه خود را نشان می‌دهد

الكلمات الرئيسية


  1. المراجع العربية

    فضلًا عن القرآن الكريم:

    1. ابن منظور، محمد ابن مکرم. لسان العرب، الطبعة الثانیة، بیروت: دار صادر. 1975.
    2. إبراهیم، نبیلة. أشکال التعبیر في الأدب الشعبي، الطبعة الأولی، القاهرة: دار المعارف. 1989.
    3. الأبروي، راشد بن عبد الله بن مسعود. قبائل عمان عبرالزمن، الطبعة الأولی، عمان: دار الکتاب الثقافي. 2012م.
    4. الأبیض، رضا. «الثقافة الشعبیّة فی الروایة العربیّة، مناهضة العقد الاستشراقيّ الكولونيالي»، عمان، مجلة نزوی، العدد المائة واثنان، صص 43-52. 2020م.
    5. باصدیق، حسین سالم. في التراث الشعبي الیمني، الطبعة الأولی، صنعاء: مرکزالدراسات والبحوث الیمني. 1993م.
    6. بوفلاقة، محمد سیف الإسلام. سیمیائیّة الخطاب السردي العماني روایة للأدیبة جوخة الحارثي نموذجًا، الطبعة الأولی، الجزائر: دارالجنان للنشر والتوزیع. 2017م.
    7. الجبوري، کامل سلمان. دراسات فی الأدب الشعبي العراقي وأغراضه، الطبعة الأولی، بیروت: مؤسّسة البلاغ للدراسة والنشر. 2009م.
    8. الجندي، أماني. الأدب الشعبی، الطبعة الثانیة، القاهرة: دار الحوار للنشر والتوزیع. 2021م.
    9. الحارثي، جوخة. سیّدات القمر، الطبعة الأولی، بیروت: دار الآداب للنشر والتوزیع. 2016م.
    10. الحراصي، عبد الله بن ناصر. الموسوعة العمانیّة، الطبعة الأولی، عمان: وزارة التراث والثقافة. 2013م.
    11. خیرة، جدید. العجائبي في الروایة المغاربیة المعاصرة: روایات المیلودي شغموم أنموذجًا، رسالة دکتوراه في الأدب العربي، الجزائر، جامعة سیدي بالعباس. 2018م.
    12. درویش، سمیر. تفکیك مرکزيّة السرد العربي؛ قراءات في رواية سیّدات القمر للروائيّة جوخة الحارثي، الطبعة الأولی، مصر: الجمعيّة العمانيّة للکتاب والأدباء. 2019م.
    13. الرحبي، أحلام بنت محمد. حکایات عمانية. الطبعة الأولی،مسقط: بیت الغشام للنشر والترجمة. 2013م.
    14. صعب، ریما و دیگران. الحکمة الهندوسیة، الطبعة الأولی، بیروت: نوفل. 1998م.
    15. الطهطاوی، علی عبدالعال. أسرار السحر و الإستخارة و ضرب الرمل وقراءة الفنجان و الکف، الطبعة الثانیة،قاهرة: نشر المکتبة التوفیقیة. 2003م.
    16. الغمراوی، نفیسة. فی أصول الرقص الشعبي و الفرعونی، الطبعة الاولی، قاهرة: محمد أمین. 1976م.
    17. غنیم، محمد أحمد عبدالرزاق. العادات و التقالید فی دلتا مصر، الطبعة الاولی،قاهرة: جامعة أم درمان الاسلامیة. 2005م.
    18. فزازی، أمینه. مناهج الدراسات الأدبی الشعبی، الطبعة الاولی،قاهرة: دار الکتاب الحدیث. 2011م.
    19. محسن، عیسی خلیل. دراسات فی الفولکور الشعبی الفلسطینی التراث الغنائی، الطبعة الاولی،عمان: دارجریر. 2006م.
    20. مجیب المصری، حسین. فی الأدب الشعبی المقارن، الطبعة الأولی،قاهرة: مکتبة الأنجلو المصریة. 1980م.
    21. من فنون عمان التقلیدیة. الطبعة الاولی، عمان: وزارة الإعلام مرکز عمان للموسیقی. 1990م.
    22. مرسی، احمد علی. الأدب الشعبي و ثقافة المجتمع، الطبعة الاولی ،قاهرة: دار الکتاب الحدیث. 2008م.
    23. الملاح، عصام. الموسیقی العمانیة التقلیدیة و علم الموسیقی، الطبعة الاولی،عمان: هانس اشنایدر. 1997م.
    24. النبلاوی، عایدة فؤاد. «الحکایات الشعبیة العمانیة و دلالتها الإجتماعیة الثقافیة: دراسة أنثرولوجیة»، کلیة الآداب و العلوم الإجتماعیة جامعة السلطان قابوس، 2015م: صص 347- 371.
    25. هانی، ابو جعفر. مداخلی فی دراسة الفنون شعبیة المصریة و العربیة، الطبعة الاولی،قاهرة: نشر أکادیمیة الفنون. 2006م.
    26. الهنیامی، حسن بن عبدالرحمن. بلدة مجیس العمانیة: تاریخها وجغرافیتها...، الطبعة الاولی،بیروت: الدار العربیة للموسوعات. 2014م.

    المراجع الفارسية

    1. استریناتی، دومینیک. مقدمه­ای بر نظریه­های فرهنگ عامه، ترجمه: ثریا پاک نظر، چاپ اول،تهران: گام نو. 1384ش.
    2. بیهقی، ابوالفضل. تاریخ بیهقی، به کوشش: خطیب رهبر، چاپ شانزدهم، تهران: مهتاب. 1384ش.
    3. پرویزی راد، خدیجه، «بررسی تطبیقی ـ تحلیلی ادبیات اقلیمی در رمان «جای خالی سلوچ» محمود دولت آبادی و «تِس دوربرویل» توماس هاردی»، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه حکیم سبزواری. 1395ش.
    4. تمیم­داری، احمد. فرهنگ عامه، چاپ اول ،تهران: مه کامه. 1390ش.
    5. ذوالفقاری، حسن. زبان و ادبیات عامه ایران، چاپ اول،تهران: سمت. 1394ش.
    6. سید رضی، محمدبن حسین. نهج البلاغه، ترجمه: محمد دشتی، چاپ دوم، تهران: نشر طلیعه سبز. 1390ش.
    7. شجاعی، حیدر. نمادشناسی تطبیقی (3)؛ گیاهان. چاپ اول،تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران. 1396ش.
    8. عباس زاده، مظفر و دیگران. «نقش ارزش­های میراث معماری وشهری در توسعه گردشگری فرهنگی»، فصلنامه مطالعات شهری، دوره 4، شماره14 ، صص77-99. 1394ش.
    9. قادری، زکریا هیرش. عقل سیاسی ایرانی و هویت خواهی کردها، چاپ اول،کردستان: نشر مرکز تحقیقات حزب دمکرات. 1394ش.
    10. کورت، وسلی. زمان و مکان در داستان مدرن، ترجمه: فرناز گنجی و محمد باقر اسماعیل پور، چاپ اول،تهران: نشر آوند دانش. 1391ش.
    11. موسوی بجنوردی، محمد کاظم. دانشنامه ایران، چاپ اول،تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی. 1394ش.
    12. وسمقی، صدیقه. پرسه در دیار خدایان: یادداشت­های سفر به هند، چاپ اول، تهران: اطلاعات. 1374ش.
    13. هدایت، صادق. فرهنگ عامه مردم ایران، گردآورنده: جهانگیر هدایت، چاپ هفتم،تهران: چشمه. 1378ش.