نسیم و مفاهیم عرفانی آن در اشعار صوفیانه فارسی و عربی

المؤلفون

1 أستاذ قسم اللغة العربیة بکلیة الآداب و العلوم الإنسانیة بجامعة رازي کرمانشاه- إیران

2 أستاذ مشارك في قسم اللغة العربیة وآدابها بکلیة الآداب و العلوم الإنسانیة، جامعة إیلام- إیران

3 ماجستیرة في الأدب المقارن بقسم اللغة العربیة وآدابها، کلیة الآداب والعلوم الإنسانیة-جامعة رازي کرمانشاه- إیران

المستخلص

شعر صوفیانه فارسی و عربی، سرشار از نمادها و اصطلاحاتی است که هر کدام بیانگر یک مفهوم­ یا یک رویکرد خاص است. یکی از این نمادهای پربسامد، واژه­ی «نسیم» است که بیشتر  به معنی «تجلّی جمال الهی»، «رحمت متواتر»، «نفس رحمانی» یا «وزیدن باد عنایت و رحمت الهی» آمده است. در این پژوهش بر اساس مکتب ادبیات تطبیقی آمریکایی، به تحلیل تطبیقی نماد «نسیم» در شعر برخی شاعران شاخص ادبیات تصوّف (با اندکی تسامح؛ عرفان)؛ مانند حافظ، سعدی، مولوی، ابن فارض و ابن عربی و... پرداخته­شده و زیبایی­ها و ظرافت­های بلاغی به کار رفته در آنها را تبیین کرده است.
یافته­ی اساسی پژوهش، در این است که کارکرد معنایی «نسیم» به طور کلی؛ پیام­آور و پیک ارتباطی عاشق و معشوق است و تنها محرم راز اوست. این پیک، گاه پیام­آور مسرّت و محبّت بوده و گاهی نیز پیام­آور حسرت، فراق، هجران و اندوه است. افزون بر این، در بررسی شعر شاعران این پژوهش دریافتم که گوناگونی و بسامد کاربرد آن در شعر فارسی نسبت به شعر عربی نیز بیشتر است، به گونه­ای که این اصطلاح را به همراه تعبیرها و واژه­های متعدّد و گوناگونی مانند صبح، سحر، کوی یار، صبا، باد نوروزی و... بکار برده­اند، علاوه بر اینها، شاعران صوفی مسلک فارسی در کاربرد واژه نسیم، به جنبه­های بلاغی هم توجه خاصی نشان داده­اند به گونه­ای که در اشعار آنان شاهد کاربرد صنایعی چون، انواع تشبیه، تضمین، تجاهل عارف و... هستیم.

الكلمات الرئيسية


منابع:
ابن عربی، محی الدین. (1416). دیوان ابن عربی. شارح: احمد حسن بسج. بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن فارض، ابوحفض عمر. (1410). دیوان ابن فارض. الطبعة الأولی. بیروت: دارالکتب العلمیة.
----------------. (1417). دیوان ترجمان الأشواق. شارح: فاروق الطباع. بیروت: دارالأرقم بن أبي الأرقم.
----------------. (1377). ترجمان الأشواق. ترجمه و مقدمه: گل بابا سعیدی. تهران: زوّار.
استعلامی، محمد. (1382). درس حافظ (نقد و شرح غزل­های خواجه شمس الدین محمد حافظ). تهران: سخن.
باشا، عمر­موسی. (1419). تاریخ الأدب العربی (العصر المملوکی). الطبعة الأولی. بیروت: دارالفکر.
تهانوی، محمد اعلی بن علی. (1862). کشّاف اصطلاحات الفنون. ج1. کلکته.
حافظ، محمد. (1382). دیوان غزلیات. مصحح: بهاء الدین خرمشاهی. تهران: دوستان.
---------. (1388). دیوان حافظ. شارح: خلیل خطیب رهبر. چاپ چهل و هفتم. تهران: صفی علیشاه.
سجادی، جعفر. (1370). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: کتابخانه طهوری.
سعیدی، گل بابا. (1383). فرهنگ اصطلاحات عرفانی ابن عربی. تهران: شفیعی.
سعدی، مصلح الدین. (1366). دیوان غزلیات استاد سخن سعدی. شارح: خلیل خطیب رهبر. ج اوّل، تهران: سعدی.
--------------. (1368). غزلیات سعدی. مصحح: خلیل خطیب رهبر. چاپ پنجم. تهران: صفی علیشاه.
سیف، عبدالرضا.(1379). «باد در دیوان حافظ». پژوهش­نامه زبان و ادبیات فارسی. 153، 163 – 175.
گوهرین، سیّد صادق. (1388). شرح اصطلاحات تصوّف. ج دهم. تهران: زوّار.
مولوی، جلال الدین محمد. (1363). کلیات شمس (دیوان کبیر). با تصحیحات و حواشی: بدیع الزمان فروزانفر. ج 1و 2و 4. چاپ سوم. تهران: سپهر.
میبدی، ابوالفضل. (1361). کشف­الاسرا و عدة­الابرار. تهران: امیر کبیر.
نصیری جامی، حسین. (1385). «رازمندی باد صبا در شعر حافظ». پژوهش­نامه زبان و ادبیات فارسی. 9، 151 – 171.